بدن پستانداران دارای سیکل های شبانه روزی، فیزیولوژیکی و رفتاری می باشد که بر اساس ژنتیک و به وسیله هسته سوپراکیاسماتیک و نشانه های محیطی تنظیم می شود.
این سیکل های 24 ساعته در ایجاد ریتم های هورمونی و رفتاری به خصوص خواب-بیداری و درجه حرارت نقش دارد.
اختلال در این سیکل سبب جت لگ می شود و زمانی ایجاد می شود که مسافرت سریع از چند منطقه زمانی صورت گیرد به علت عدم توانایی مسافر در تنظیم ساعت درونی با ساعت منطقه زمانی اتفاق می افتد و مووجب علائمی چون گیجی، بی خوابی و عدم تمرکز می شود.
راه های زیادی جهت کاهش این علائم تحت بررسی است مثل نور درمانی، رژیم درمانی و … اما هنوز روش مؤثری جهت کاهش آن وجود ندارد.
سیکل های دوره ای 24 ساعته نقش مهمی در ایجاد ریتم های هورمونی و رفتاری مخصوصا خواب-بیداری و درجه حرارت دارد.
موجودات زنده به دوره های شب و روز که تکراری هستند عادت کرده اند. بیشتر هورمون های بدن از این دوره تبعیت می کنند که دقیقا 24 ساعت نمی باشد. درواقع هر ماده شیمیایی دارای دوره های صعود و نزول می باشد که با دیگر سیکل ها در تعامل است و از آنها تأثیر می گیرد. درجه حرارت، خواب، هورمون تیروئید، هورمون رشد، هورمون آدرنال و خواب دوره ای هستند و بین شبکیه چشم و قسمتی از مغز که ترشح این هورمون ها را کنترل می کند یک ارتباط مستقیم وجود دارد. نورهای مصنوعی نیز همان اثر را ولی با شدت کمتر از نور خورشید دارند. افراد بدون ساعت وقتی در معرض نور خورشید باشند یک سیکل 24 ساعته دارند. هر صبح نور خورشید سیکل را شروع می کند و اختلاف بین 14 ساعت روز و 24 ساعت ریتم ذاتی را جبران می کند.
در انسان ها ساعت درونی مسئول خواب در شب و بیداری در روز هستند و بهم خوردن این سیکل می تواند جت لگ، بیماری های روانی و حتی بعضی از اشکال سرطان را به وجود آورد.
Jet Lag (جت لگ) چیست؟
جت لگ، عکس العملی طبیعی به تغییر سریع مناطق زمانی مختلف است. این پدیده بیشتر مسافران را تحت تأثیر قرار می دهد؛ مخصوصا افرادی که به طور منظم سفر می کنند؛ مانند خلبان ها یا خدمه پرواز. از عوارض جت لگ می توان به برهم خوردن نظم بدن، بدخلقی، بیخوابی، خستگی، خشکی چشم، سر درد، اختلال روده و بی قراری عمومی اشاره کرد.
علائم جت لگ:
بی خوابی، عصبانیت، یبوست، اسهال، گیجی، بی آبی، سردرد، تحریک پذیری، تهوع، تعریق و حتی از دست دادن حافظه است. مطالعات نشان داده است که در بیش از 90 درصد مسافرت های طولانی مسافران از اثرات جت لگ رنج می برند و 94 درصد از افراد علائم خود را شدیدا آزاردهنده ذکر کرده اند.
90 درصد از افراد در 5 روز اول دارای خستگی، 53 درصد دچار عدم هوشیاری، 73 درصد بی خوابی، 94 درصد از دست دادن انرژی و سرگیجه، 90 درصد خواب آشفته، 32 درصد تورم اعضا، 70 درصد دچار مشکلات گوش، حلق و بینی بودند.
خستگی که در روزهای اول پس از رسیدن به مقصد ایجاد می شود اغلب با از دست دادن تمرکز و انگیزه مخصوصا برای فعالیت هایی که نیاز به مهارت دارند مانند رانندگی، تمرکز روی مطالعه و مذاکرات تجاری همراه است.
چطور می توان بر جت لگ غلبه کرد؟
در هواپیما ساعت خود را به زمان مقصد خود تنظیم کنید و از الکل، کافئین، چربی و نمک زیاد دوری کنید. اگر در هنگام روز به مقصد می رسید، بیدار بمانید و هیچ گونه خواب کوتاهی نداشته باشید. هر کاری که می توانید انجام دهید تا جلوی به خواب رفتن شما را بگیرد.
یکی از بهترین راه ها برای کم کردن اثر جت لگ قرار گرفتن در معرض نور مناسب است تا ساعت درونی بدن شما از نو تنظیم شود.